Làm thế nào để cai thuốc lá?
1. Đại cương
Có lẽ nhiều người trong chúng ta đã từng nghe qua mẩu chuyện hài:
“ Một bệnh nhân đến khám bác sĩ và nhận được lời khuyên:
-Anh cần phải bỏ thuốc lá! Anh có làm được không?Dạ thưa bác sĩ , chuyện đó dễ lắm, tôi đã bỏ thuốc lá được 7 – 8 lần rồi !
-?!? “
Tuy đây chỉ là mẩu chuyện hài nhưng nó phản ánh 1 thực tế rất phổ biến là việc bỏ thuốc lá thật không dễ dàng chút nào, ngay cả đối với những người được coi là rất năng động và tự chủ và rất dễ bị tái nghiện. Muốn cai thuốc lá cần phải được chuẩn bị tư tưởng 1 cách chu đáo và phải có kế họach hẳn hoi. Một kế họach cai thuốc lá bao gồm các biện pháp cụ thể để có thể tự chính mình quyết tâm không hút thuốc lá và giữ vững ý chí này trong 1 thời gian dài, bên cạnh đó là cách sử dụng các lọai thuốc cần thiết để hỗ trợ cho cho người muốn cai thuốc lá vượt qua được tác dụng gây nghiện của nicotin. Cần lưu ý là không có liều thuốc kỳ diệu nào có thể giúp bỏ thuốc lá nếu chính bản thân của đối tượng không quyết tâm.
2. Cai thuốc lá bằng ý chí và quyết tâm
– Mặc dù khó khăn, trên thế giới đã có hàng triệu người bỏ thuốc lá thành công. Chương trình vận động ngưng hút thuốc lá của Tổ chức Sức khỏe Thế giới đưa ra chiến lược ngưng hút thuốc lá gồm 5 bước và người muốn cai thuốc lá được khuyến khích đi từ bước này sang bước khác để đạt được thành công. Chiến lược 5 bước bao gồm:
Bước 1: Chưa có ý định cai thuốc lá
Bước 2: Có ý định cai thuốc lá
Bước 3: Chuẩn bị kế hoạch
Bước 4: Thực hiện cai thuốc lá
Bước 5: Củng cố thành tích đạt được, chống tái nghiện.
– Dầu rằng có nhiều người chưa thể đạt được thành công ngay nhưng chỉ cần từ chỗ chưa hề có ý định bỏ thuốc lá đi đến có ý định bỏ thuốc lá đã là 1 điều rất đáng quý rồi. Để chuyển từ bước 1 sang bước 2, đối tượng cần được vận động, thuyết phục và phải có sự năng động cần thiết, từ bước 2 sang bước 3, đối tượng cần được cung cấp đầy đủ các thông tin, ở những bước sau, đối tượng cần có kế họach hành động cụ thể. Bạn bè, đồng nghiệp và nhất là gia đình cần là chỗ dựa tinh thần để động viên giúp đở và khuyến khích.
– Các biện pháp cụ thể để cai thuốc lá:
+ Quyết định cai thuốc lá.
+ Trao đổi với bác sỉ hoặc nhân viên sức khỏe về cách dùng thuốc và cách đối phó với ý muốn hút thuốc lại.
+ Chọn 1 ngày thuận tiện làm ngày bắt đầu cai thuốc lá và cố gắng đừng hõan lại vì mọi lý do.
+ Trước ngày bắt đầu cai thuốc lá, giặt sạch quần áo và làm hết mùi thuốc lá trong phòng ngủ, phòng làm việc, xe hơi …
+ Vứt bỏ tòan bộ các vật dụng có liên quan đến thuốc lá như hộp quẹt, gạt tàn thuốc, hộp đựng thuốc…
+ Không hút thuốc lá trong suốt ngày được chọn bắt đầu ngưng hút và những ngày sau đó.
+ Không đến những nơi có thể làm hút thuốc lá trở lại, tìm cách không đi ngang nới có quầy thuốc lá vẫn thường mua…
+ Bạn bè, đồng nghiệp và gia đình cần khuyến khích và tạo điều kiện để không hút thuốc lá trở lại.
+ Chuẩn bị sẳn những cách từ chối khi bị mời thuốc lá.
3. Sử dụng thuốc hỗ trợ cai thuốc lá:
Từ trước năm 1900 đã có rất nhiều các loại thuốc nhằm tạo ra cảm giác khô miệng, đắng miệng, giảm vị giác khi hút thuốc nhằm giúp cai thuốc lá. Chế phẩm được bán rộng rãi nhất trong những năm 1960 là lobeline (CigArrest*, Nitrobant*), nhưng đến năm 1982, tổ chức FDA của Mỹ đưa ra kết luận rằng thuốc này không có hiệu quả. Đến nay, trên thế giới có 3 loại thuốc có hiệu quả hỗ trợ cai thuốc lá: nicotine thay thế (mảnh dán da hoặc kẹo nhai); bupropion và varenicline. Cần chú ý các loại dược phẩm này đều chỉ nhằm hỗ trợ chứ không thay thế quyết tâm cai thuốc lá có kế hoạch.
a. Nicotine thay thế:
+ Vì nicotin là chất gây nghiện nên khi cai thuốc lá đột ngột có thể xuất hiện các triệu chứng như bứt rứt, mệt mỏi, kém tập trung, trầm cảm, mất ngủ, dễ nóng nảy tức giận… thường xảy ra trong tuần lễ đầu tiên sau khi ngưng thuốc.
+ Trong những trường hợp này, cần phải cung cấp 1 lượng nicotin để xoa dịu nhu cầu nicotin của cơ thể nhưng không phải qua khói thuớc lá mà sử dụng dưới dạng mảnh dán da hoặc kẹo nhai (chewing-gum). Trong các chế phẩm này đều có chứa 1 lượng nicotin chỉ bằng 1/3 đến ½ lượng nicotin có trong điếu thuốc lá. Dùng nicotin có thể giúp bỏ thuốc lá dễ dàng hơn và khả năng bỏ thuốc lá thành công tăng lên gấp 2 lần.
+ Nicotine thay thế thường được chỉ định ở những bệnh nhân nghiện thuốc lá nặng và thời gian dùng kéo dài khoảng 6 – 8 tuần, dùng lâu hơn thường không cần thiết. Điều cần lưu ý rất quan trọng là chỉ sử dụng các chế phẩm có nguồn gốc nicotin khi đã ngưng hút thuốc lá hoàn tòan. Nếu vẫn còn tiếp tục hút thuốc lá thì lượng nicotin trong thuốc lá lại được cộng thêm 1 lượng nicotin nữa và không những không giúp ích gì mà còn làm tăng khả năng ngộ độc nicotin. Ngòai ra không nên dùng các thuốc có nguồn gốc nicotin khi đang có thai. Sử dụng chế phẩm dạng nào thì tùy thuộc vào ý thích của mỗi người
– Nicotin dán da: Các tên thương mại là Nicopatch, Nicoderm, ProStep, Habitrol… Thường có 3 lọai với kích thước 30cm2, 20cm2, 10cm2. Đối với những người hút > 20 điếu/ngày nên dùng bắt đầu với lọai 30cm2 và những người hút < 20 điếu/ ngày nên khởi đầu bằng lọai 20 cm2. Sau khi sử dụng được khoảng 2 – 3 tuần thì giảm liều bằng cách chuyển sang các mảnh dán có kích thước nhỏ hơn (từ lọai 30 cm2 sang 20 cm2 hay từ 20 cm2 sang 10 cm2). Sau khi dùng lọai 10cm2 khoảng 2 – 3 tuần thì có thể ngưng hẳn.
|
|
2 – 3 tuần đầu |
2 – 3 tuần kế |
2 – 3 tuần cuối |
|
> 20điếu/ ngày |
30cm2 |
20cm2 |
10cm2 |
|
< 20điếu/ ngày |
20cm2 |
10cm2 |
ngưng |
+ Nicotin dán da có thể được hấp thu ở bất kỳ vùng da nào nhưng nên chọn những vùng da sạch, khô, không có lông, không có vết thương hoặc sẹo. Người ta thường dán ở ngực, bụng hoặc mặt trước phần trên cánh tay. Nên thay đổi chỗ dán mỗi ngày để tránh kích thích đỏ da và nên bắt đầu dán vào 1 thời điểm nhất định trong ngày, tốt nhất là vào buổi sáng. Khi dán dùng bàn tay ép sát vào mảnh dán trong vòng 10 giây để cho mảnh dán bám chặt vào da, nhất là ở các mép.
+ Các mảnh dán này được để kéo dài suốt ngày kể cả khi tắm rửa hay bơi lội và chỉ thay mảnh khác khi bị bong tróc ra. Tùy loại chế phẩm mà mảnh dán nên được dán suốt 16 giờ mỗi ngày (bóc ra trước khi ngủ) hay 24 giờ mỗi ngày (bóc ra vào sáng hôm sau).
+ Tác dụng phụ thường gặp là đỏ da, ngứa hay nóng rát ở chỗ dán, có thể khắc phục bằng cách đổi chỗ dán thường xuyên hay đổi sang hiệu khác. Thời gian sử dụng trung bình là 2 tháng, tối đa là 4 tháng, dùng lâu hơn nữa không cần thiết.
– Nicotin kẹo nhai (chewing gum):
+ Nicotin dạng kẹo nhai thường có tên thương mại là Nicorette, Nicotin chewing gum. Có loại 2mg và loại 4mg. Lượng nicotin trong kẹo được hấp thu khi nhai và tùy thuộc vào lượng nước bọt tiếp xúc với kẹo. Nếu mẫu kẹo bị nuốt thì lượng nicotin trong kẹo không được hấp thu trong dạ dày.
+ Khi nhai cần phải chú ý nhai hết sức chậm rãi và dừng lại nhiều lần trong khi nhai sao cho mỗi mẩu chewing gum được nhai trong vòng 30 phút để cho lượng nicotin được phóng thích ra từ từ (nhai 1 cái dừng lại vài giây, nhai 10 cái dừng lại độ 2 phút). Không được nhai cùng lúc nhiều mẩu kẹo và cũng không được nhai liên tiếp hết mẩu này đến mẩu kia để tránh ngộ độc.
+ Mỗi ngày dùng không quá 30 miếng 2mg hay không quá 15 miếng 4mg, trung bình khoảng 8 – 12 miếng mỗi ngày, giảm số lượng dần dần và ngưng hẵn khi chỉ còn dùng khoảng 1 – 2 miếng mỗi ngày.
+ Xen giữa những lúc nhai kẹo nicotin nên ngậm kẹo ngọt để làm giảm bớt cảm giác lạt miệng. Tránh không uống trong khi đang nhai nhất là các dạng nước uống có tính acid như cà phê, nước ngọt, nước trái cây… và tránh ăn trong vòng 15 phút trước và sau khi nhai.
+ Thời gian sử dụng ít nhất 1 – 3 tháng mặc dù có 15 – 20% bệnh nhân dùng đến > 1 năm.
+ Các tác dụng phụ có thể gặp bao gồm nhức đầu, rối loạn tiêu hóa, buồn nôn, tiết nhiều nước bọt, viêm niêm mạc miệng, nổi áp – tơ, viêm lưỡi, bệnh về răng, nấc cụt…
b. Bupropion
– Bupropion dạng viên phóng thích chậm (Tên thương mại Zyban*, Nicostop*) là loại thuốc giúp cai thuốc lá không có nguồn gốc nicotin. Thuốc này trước tiên là loại thuốc chống trầm cảm, được dùng để điều trị chứng trầm cảm ở những người cai thuốc lá, sau đó cho thấy có những hiệu quả giúp cai thuốc lá và kể từ đó chỉ dùng để hỗ trợ cai thuốc lá. Thuốc này cũng đem lại hiệu quả tốt và cũng giúp khả năng bỏ thuốc lá dễ dàng hơn gấp 2 lần như nicotin.
– Bupropion nên được cho uống 1 tuần trước khi bắt đầu bỏ thuốc lá để đạt nồng độ ổn định trong máu. Liều dùng thông thường là 150 mg 2 lần mỗi ngày, dùng liên tục trong 7 – 12 tuần. Sau 12 tuần, nếu người bệnh vẫn chưa cai thuốc lá được thì nên ngưng thuốc và tìm cách điều trị khác.
– Tác dụng phụ thường gặp là mất ngủ, khô miệng nhưng thường nhẹ và dễ khắc phục khi giảm liều. Các tác dụng phụ khác ít gặp hơn nhưng thường khiến phải ngưng thuốc là sẩn ngứa ở da và run.
– Không được dùng bupropion nếu đang có thai hoặc cho con bú.
c. Varenicline
Varenicline là thuốc hỗ trợ cai thuốc lá mới vừa được tung ra trên thị trường (hiện chưa có tại Việt Nam, tên thương mại là Champix*, Chantix*). Varenicline vừa làm giảm cảm giác thèm hút thuốc lá vừa làm giảm sự sảng khoái khi hút thuốc. Tuy nhiên cần hết sức thận trọng khi dùng thuốc vì tác dụng phụ có thể gặp là gây trầm cảm, thậm chí có ý định tự tử. Không dùng thuốc ở trẻ < 18 tuổi, phụ nữ có thai, phụ nữ cho con bú.
